Sommige onderwerpen zijn zwaar beladen. Zoals een echtscheiding, of oorlog. En wat dacht je van de dood? “Mama, wat is dood, waarom gaan mensen dood”… zijn vragen die kinderen zonder pardon stellen. Soms gaan kinderen zelfs door een fase waarin ze het wel erg veel over de dood hebben. Hoe ga je daar mee om? Hoe kijken vier tot achtjarigen tegen de dood aan? En praten met kinderen over de dood, hoe doe je dat eigenlijk?
Praten met kinderen over de dood; van levensbelang
Tot het vijfde jaar denken kinderen dat de dood iets tijdelijks is: na een periode van slapen word je gewoon weer wakker. ‘Oma is in de hemel, maar komt weer terug als ik jarig ben’, zijn normale gedachten voor een vierjarige. Mensen dood schieten en verwachten dat ze weer opstaan is in hun gedachtewereld doodnormaal. Praten met kinderen over de dood maakt in ieder geval dat je ze helpt met verwerken.
Omdat de dood zo onbegrijpelijk is, proberen kinderen met hun fantasie meer grip te krijgen op de werkelijkheid. Kleuters tekenen de dood vaak als een onzichtbaar persoon, een spook of een monster die oma gehaald heeft omdat ze zo oud en ziek was. Praten met kinderen over de dood kan hen helpen inzien dat de dood bij het leven hoort, hoe verdrietig dat ook is.
Vanaf acht jaar begrijpen kinderen dat niet alleen leeftijd een rol speelt, maar dat je ook door een ongeluk, of een ziekte dood kunt gaan. Ze zijn zich dan ook bewust van het feit dat de dood onherroepelijk en definitief is. Maar ook dan zit er bijvoorbeeld een verschil tussen begraven of cremeren. Beide manieren van afscheid zijn goed om bespreekbaar te maken.
Mijn eigen kinderen en de dood van opa en oma
Buiten dat kinderen de dood anders benaderen dan volwassenen zijn kinderen onderling ook enorm verschilend. Praten met kinderen over de dood kan dan ook per kind verschillend zijn. Pas je gesprek dan ook aan aan de leeftijd en het begrip van het kind.
Zo heb ik met mijn jongste veel meer gepraat over de hemel en de sterren als met de oudste. De oudste was meer in zichzelf bezig en heb ik betrokken bij mijn verdriet door over mezelf te praten, herinneringen op te halen van vroeger.
Het belang van praten met kinderen over de dood
Kinderen verwerken de dood op een andere manier dan volwassenen. Bovendien kunnen ze moeilijk begrijpen wat de dood inhoudt, en vullen ze de ‘gaten’ in met hun fantasie. Praten over de dood met kinderen is dus belangrijk.
Met name kleuters kunnen zichzelf de schuld geven van bijvoorbeeld oma’s dood: in plaats van rustig bij oma op de bank te zitten, waren ze veel te druk en lastig geweest en nu……. is oma dood. Kleuters kunnen nog niet oorzaak en gevolg relaties leggen, zoals wij dat doen.
Vergelijk de dood ook niet met slapen. Er zijn kinderen die als gevolg daarvan niet meer durven te gaan slapen. Hoe beter jij het verlies kan verwoorden en toont des te makkelijker zal je kind zijn gevoelens uiten.
Voor jou is het waarschijnlijk een heel moeilijk en gevoelig onderwerp. Maar je kind heeft nog niet alle associaties met de dood, die jij hebt. Leg daarom zo open mogelijk uit wat de dood is. Geef aan dat verdrietig zijn normaal is, en erbij hoort. Een veilige en vertrouwde omgeving, waarin aandacht en emotionele steun wordt geboden, is cruciaal en helpt een kind bij verlies.
Rituelen bieden troost
Praten met kinderen over de dood is dus belangrijk, maar ook rituelen kunnen helpen. Rituelen kunnen namelijk niet alleen bij ‘grote mensen’ een rol spelen in de rouwperiode. Ook voor kinderen kunnen ze troost bieden, en duidelijkheid geven over wat die onbegrijpelijke dood nu precies inhoudt.
Een dood vogeltje op straat kan je samen in een doosje doen, in de grond stoppen, begraven en bloemetjes op het graf leggen. Dit soort rituelen geven een houvast om met de dood om te leren gaan. Daarnaast zijn er ook veel kinderboeken die op de dood in gaan.
Samen met je kind lezen over de dood
Voorlezen is een manier om door middel van plaatjes en eenvoudige taal zoiets moeilijks als de dood beter te begrijpen. Het boekje ‘Kikker en Vogeltje’ van Max Velthuijs en Oma Pluis van Dick Bruna zijn een aanrader als je wilt praten met kinderen over de dood en er samen over wilt lezen.
